We wpisie pod tytułem "To nie Ty decydujesz" obiecałem bardziej szczegółowe wyjaśnienie procesów biochemicznych podczas chronicznego stresu. Zaczniemy od kortyzolu. Podzielimy ten wpis na dwie części (bibliografie umieszczę w części drugiej). Zaznaczam, że tekst jest inspirowany materiałami ze Stowarzyszenia "Anxiety Center". Część pierwsza:

Organizm potrzebuje kortyzolu.

Kortyzol to podtrzymujący życie hormon, który jest niezbędny do utrzymania homeostazy. Kortyzol wpływa i reguluje wiele zmian zachodzących w organizmie, w tym:

Poziom cukru we krwi (glukozy)
Metabolizm tłuszczów, białek i węglowodanów
Reakcje układu odpornościowego
Reakcje przeciwzapalne
Ciśnienie krwi
Napięcie i skurcz serca i naczyń krwionośnych
Działania oddechowe
Aktywacja ośrodkowego układu nerwowego


Kortyzol nie jest czymś, czego chcemy uniknąć lub postrzegać negatywnie. Żeby było jasne, kortyzol nie jest problemem. Kortyzol jest bardzo potrzebnym hormonem, jeśli pragniesz zdrowego i dobrze funkcjonującego organizmu.

Po drugie, wyższy poziom kortyzolu we krwi może być nieocenionym atutem, zwłaszcza w niebezpieczeństwie. Tak więc wyższe niż normalne poziomy kortyzolu również nie powinny być postrzegane negatywnie. Bez podwyższonego poziomu kortyzolu nie mielibyśmy dodatkowego „doładowania” w stresujących lub zagrażających sytuacjach.

Tak więc to nie kortyzol lub podwyższony poziom kortyzolu we krwi powoduje problemy. To utrzymujący się wyższy niż normalny poziom kortyzolu we krwi powoduje prawie wszystkie problemy związane z hiperstymulacją orgiazmu podczas zaburzenia lękowego.

Innymi słowy, chronicznie podwyższony poziom kortyzolu jest głównym powodem hiperstymulacji organizmu w odpowiedzi na stres.

A chronicznie podwyższony poziom kortyzolu w połączeniu z niekorzystnymi skutkami hiperstymulacji jest powodem, dla którego walka z zaburzeniami lękowymi może wydawać się tak przytłaczająca, poza naszą kontrolą i może zająć tak dużo czasu, zanim dojdzie do siebie – więcej o tym za chwilę.

Aby zilustrować różnicę między normalnym poziomem kortyzolu, a tym, co dzieje się, gdy organizm staje się nadmiernie pobudzony, poniższa ilustracja pokazuje, jak wygląda normalny rytm kortyzolu, gdy zachowujesz regularne godziny snu i czuwania, czyli chodzenie spać o 23:00 i budzenie się wstajesz o 7 rano, a Twoje codzienne stresy mieszczą się w normie (rysunek nr. 1):


Organizm lubi regularne wzorce, dzięki czemu może je łatwiej powtórzyć następnego dnia w ramach procesu homeostazy. Więcej o homeostazie i rytmach okołodobowych będzie w następnych wpisach.

Poziom kortyzolu we krwi zmienia się w ciągu dnia w odpowiedzi na szereg czynników, takich jak to, co organizm uważa za normalny wzorzec kortyzolu, jaki jest nasz normalny poziom aktywności w różnych porach dnia ORAZ w odpowiedzi na to jak się zachowujemy.

Na przykład rysunek nr. 1 pokazuje, jak wygląda normalny cykl kortyzolu, gdy życie jest normalne, gdy poziom aktywności jest normalny, a zachowanie jest normalne (bez zbędnych reakcji stresowych).

Kiedy stymulacja organizmu jest normalna, poziom kortyzolu jest zwykle wyższy rano, dzięki czemu mamy wystarczającą ilość energii, aby rozpocząć dzień. Są niższe po południu, kiedy nie potrzebujemy tak dużo energii.

Kortyzol spada również do niskiego poziomu przed snem i utrzymuje się na najniższym poziomie podczas pierwszych kilku godzin snu.

Ponieważ kortyzol jest silnym stymulantem, dobry sen wymaga obniżenia poziomu kortyzolu, aby system snu mógł się włączyć. Kiedy zbliżamy się do poranka, poziom kortyzolu powoli wzrasta, aż się obudzimy.

Po przebudzeniu doświadczamy kolejnego skoku kortyzolu rano, gdy zaczynamy dzień i cykl się powtarza.

Kiedy wszystkie czynniki są podobne dzień po dniu, organizm powtarza ten wzorzec dzień po dniu w ramach procesu homeostazy… i na podstawie wzorca, który organizm ustalił z biegiem czasu staje się jako „normalny”.


Normalny zakres stężenia kortyzolu we krwi osoby dorosłej, gdy stymulacja jest normalna:

Rano: 5 – 23 mikrogramy na decylitr (mcg/dl) lub 138 – 635 nanomoli na litr (nmol/l)
Po południu: 3 – 16 mcg/dl lub 83 – 441 nmol/L
Wieczór: 3 – 8 mcg/dL lub 83 – 220 nmol/L
Pierwsze kilka godzin snu: 2 do 7 mcg/dL lub 55 – 193 nmol/L

Zakresy te mogą się różnić w zależności od osoby i laboratorium.

Patrząc na rysunek nr. 1, należy wziąć pod uwagę kilka kluczowych kwestii:

1. Rano doświadczamy najwyższego skoku kortyzolu, dzięki czemu mamy energię, aby kontynuować nasz dzień.
2. Po porannym skoku, poziom kortyzolu spada przez cały poranek i osiąga niższy poziom tuż przed obiadem.
3. Obiad napędza organizm, co powoduje kolejny skok kortyzolu. Ale ten skok jest zwykle znacznie mniejszy niż ten z samego rana.
4. Skok w porze lunchu również zmniejsza się w godzinach popołudniowych i osiąga niższy poziom tuż przed kolacją.
5. Zjedzenie kolacji ponownie uzupełnia organizm, co powoduje kolejny skok kortyzolu. Ale ten skok jest również znacznie mniejszy niż te, które miały miejsce rano i po obiedzie.
6. Gwałtowny wzrost po kolacji zmniejsza się wieczorem i spada do najniższego poziomu tuż przed 21:30. Jeśli ktoś chce się dobrze wyspać, najlepiej iść spać przed 21:30.
7. Jeśli nie śpimy po 21:00 – 21:30, organizm doświadcza mini skoku kortyzolu około 21:30 – 22:00, który trwa do około 23:00. Następnie kortyzol spada do niskiego poziomu przed godziną 00:00. Ten niski poziom umożliwia włączenie systemu uśpienia.
8. Gdy zasypiamy i podczas pierwszych dwóch cykli snu, poziom kortyzolu spada do najniższego poziomu w cyklu 24-godzinnym, co pozwala na pracę systemu snu.
9. Kiedy poziom kortyzolu jest najniższy, generalnie doświadczamy dobrego snu przez pierwsze dwa cykle snu. Jeśli organizm jest wypoczęty i nie nadmiernie zestresowany, zazwyczaj nie budzimy się podczas przechodzenia do każdego kolejnego Cyklu Snu. W ciągu nocy poziom kortyzolu powoli wzrasta, aż się obudzimy.
10. Kiedy się budzimy, organizm zaczyna od nowa cały 24-godzinny cykl kortyzolu.
11. Kiedy ciało śpi, jest w całkowitym spoczynku i nie potrzebuje dużo paliwa. Ale gdy organizm staje się bardziej aktywny w nocy – po pierwszych dwóch cyklach snu, każdy kolejny cykl snu nie jest tak głęboki – organizm potrzebuje paliwa, aby sprostać zwiększonemu zapotrzebowaniu na aktywność.

Organizm wykorzystuje kortyzol jako paliwo, co jest jednym z powodów, dla których poziom kortyzolu powoli wzrasta w ciągu nocy, ponieważ każdy kolejny cykl snu nie jest tak głęboki jak poprzedni.

O śnie też porozmawiamy w kolejnych wpisach.

Ponownie, jest to typowy wzorzec kortyzolu, gdy zachowujemy regularne godziny i kiedy stres organizmu mieści się w normalnym zakresie.

Gdyby nic się nie zmieniło, ciało religijnie przestrzegałoby tego codziennego wzorca dzień po dniu.

Należy również pamiętać, że kiedy organizm nie jest nadmiernie zestresowany, normalny poziom kortyzolu nie powoduje objawów zaburzenia lękowego. Normalne cykle kortyzolu byłyby odczuwane jako zwykłe poziomy energii.

UWAGA: Kiedy organizm nie jest nadmiernie zestresowany, kortyzol w normalnym zakresie powoduje, że organizm funkcjonuje normalnie. Pod tym względem kortyzol jest odbierany jako energia. Pamiętaj jednak, że oprócz specyficznych fizjologicznych, psychologicznych i emocjonalnych zmian, jakie kortyzol powoduje w organizmie, kortyzol jest stymulantem, który stymuluje organizm.

Kortyzol jest jak benzyna dla silnika benzynowego. Im więcej paliwa dajesz silnikowi, tym szybciej się obraca. To samo dotyczy ciała. Im więcej kortyzolu we krwi, tym bardziej pobudzony staje się organizm.

Oprócz normalnego cyklu kortyzolu, który organizm wykonuje każdego dnia, na poziom kortyzolu wpływają wyzwalane reakcje stresowe. Oznacza to, że wywołane reakcje stresowe mogą zmienić normalny cykl kortyzolu.



Kiedy dodamy reakcje na stres do naszego normalnego dnia

Drugi etap reakcji stresowych powoduje wzrost poziomu kortyzolu. Im częściej są wyzwalane, tym wyższy jest poziom kortyzolu we krwi, co może zmienić normalny poziom kortyzolu.

Na przykład regularne martwienie się poważnym wyzwaniem życiowym, takim jak kryzys finansowy lub nierozwiązany problem zdrowotny, może powodować częste reakcje stresowe w ciągu 24 godzin. Te częste reakcje na stres mogą zmienić 24-godzinny wzorzec kortyzolu w organizmie.

Zamiast dziennego wzorca, który wygląda jak na rysunku nr. 1, organizm automatycznie uczy się nowego wzorca, a następnie pracuje nad utrzymaniem tego nowego wzorca z powodu homeostazy. Rysunek nr. 2 jest przykładem tego, jak mógłby wyglądać zmieniony 24-godzinny wzorzec poziomu kortyzolu po prostu martwiąc się poważnym wyzwaniem życiowym:


Zauważ, jak organizm wytwarza ogólnie więcej kortyzolu, ponieważ organizm uczy się nowego „normalnego” wzorca z powodu zmartwień.

Jeśli dana osoba bardzo się martwi, a wyzwanie utrzymuje się przez dłuższy czas, 24-godzinny wzorzec kortyzolu w organizmie może wyglądać tak, jak na rysunku nr. 3:


Im częściej się martwimy, tym więcej kortyzolu organizm produkuje i pamięta w ramach procesu homeostazy. Im dłuższy okres stresu, tym bardziej zakorzeniony staje się nowy „normalny” wzorzec.